top of page

L'Homme machine

Foto van schrijver: Paul van GulickPaul van Gulick

Op 8 november 2014 beleefde ik de première van mijn Horses, A Gift To Mankind. Aanleiding tot het schrijven van die compositie was het feit dat Romsey Remount Depôt 100 jaar geleden in gebruik was genomen omdat de Eerste Wereldoorlog in alle hevigheid was losgebarsten. Ik heb altijd al een interesse gehad voor geschiedenis en voor de oorlogen die daar onloskoppelbaar aan verbonden zijn. Toch heb ik er voor gekozen om een ode aan het paard te schrijven en geen herdenkingscompositie die ons alleen maar herinnert aan deze vreselijke gebeurtenis in het begin van de 20ste eeuw.

Juist dat jaar kwamen vele (veelal schitterend geïllustreerde) boeken uit rond het thema van de Eerste Wereldoorlog. Een bijzonder boek zou ik in deze blog onder de aandacht willen brengen: Alleen de wolken van Philipp Blom, uitgegeven bij Bezige Bij. Hij beschrijft hierin juist niet de oorlog, maar het interbellum, de periode van 1918-1938. Blom doet dat op een wijze die recht doet aan de complexiteit van wat ook wel met de Tweede Dertigjarige Oorlog wordt aangeduid, het tijdvlak tussen 1914 en 1945. 'Een wereld die een collectieve ervaring had doorstaan die op het eerste oog alles leek te hebben veranderd, maar nog steeds gonsde en trilde van de stromingen en de energie die in het eerste decennium van de eeuw tot leven waren gewekt en tot op de dag van vandaag mede vormgeven aan ons leven.' (Blom). De relatie tussen mens en machine is een thema dat regelmatig opduikt in het boek. Als omslagillustratie heeft hij dan ook gekozen voor een foto uit 1920 van Lewis W. Hine, Powerhouse Mechanic Working a Steam Pump.

Foto van mijn uitvoering in Krasnoyarsk (2013)

Ik moest bij het lezen denken aan een uitvoering die ik in 2013 in Siberië (Krasnoyarsk) gaf, ter gelegenheid van het zangersjubileum van Operadiva Vera Baranova. Ik voerde daar met de geweldige coloratuursopraan Christina Alieva de bekende aria van Olympia uit van Jacques Offenbach's Les Contes d'Hoffmann. Onderwerp is de mechanische pop die af en toe mankementen vertoont. Het gebruik van een mechanische pop, waar je zelfs verliefd op kunt worden en die menselijke trekken heeft, is duidelijk een reactie op het gedachtegoed van de Franse arts en filosoof Julien Offray de La Mettrie (1709-1751). Deze Bretonse verlichtingsfilosoof maakte in 1744 als regimentsarts de belegering van Freiburg mee. Hij werd ziek en kreeg koortsaanvallen met bijbehorende hallucinaties. Deze ervaring gaf hem het inzicht dat zijn geestelijke gesteldheid een lichamelijke oorzaak had.


In 1747 schreef de La Mettrie zijn L'Homme machine waarin hij stelt dat mensen niet wezenlijk van machines verschillen en dat al ons denken en voelen tot eigenschappen van de materie zijn te herleiden. Daarom vond deze leerling van Boerhaave dat de studie van de geest eerder een onderwerp was voor medici dan voor theologen. De La Mettrie vond dat hierbij alleen waarneming en observatie ons mochten leiden. Het was een logische gedachte in een tijd dat techniek een steeds belangrijkere rol ging spelen.


Er werd veel gereageerd op zijn denkbeelden. Denk aan Frankenstein, de roman uit 1818 van Mary Schelley, die later in 1910 verfilmd werd. Hans Christian Andersen schreef in 1843 zijn kritische sprookje Chinese Nachtegaal, Offenbach componeerde in 1881 zijn Contes d'Hoffmann, Fritz Lang maakte in 1927 zijn film Metropolis en Charlie Chaplin in 1936 zijn film Modern Times. De lijst is gemakkelijk langer te maken.


De probleemstelling van de gecompliceerde relatie tussen mens en machine/techniek spreekt kennelijk tot de verbeelding. Het is dan ook een bijzondere verhouding. Nooit tevoren is de technologische ontwikkeling zo snel gegaan als in de voorbije eeuw. Blom schrijft daarover in zijn boek. En het einde is nog niet in zicht. Ik ben benieuwd waar dit toe leiden zal en of ik nog zal meemaken dat we een gezonde balans zullen vinden.

18 weergaven0 opmerkingen

Recente blogposts

Alles weergeven

Comments


bottom of page