Ik zocht laatst het woord 'reis' op in de Dikke van Dale omdat ik wilde weten in hoeverre ik er mijn ervaringen en ideeën die betrekking hebben op het fenomeen reizen op een of andere wijze mee kon onderbouwen. Reizen gebeurt volgens mij optimaal als het doel van de reis opgesloten ligt in het reizen zelf; 'to boldly go where no man has gone before'. Het doel is niet het belangrijkste, de reis op zich is voor ons dan de reden van het verplaatsen. Horatius zei al: 'Caelum non animum mutant qui trans mare currunt' (Die over zee reizen, veranderen wel van hemelstreek maar niet van ziel). Wij reizen niet vanwege onze wil om er beter van te worden of onze problemen te vergeten. Wij zijn nieuwsgierig en dat is een eigenschap die ons levenslang vergezelt en voortstuwt, als we geestelijk gezond blijven tenminste.
De mens droomt van verre landen, over grote reizen en het ontdekken en verleggen van grenzen. Ik verslond als jongeling de reisverhalen van Jules Verne en die van de grote ontdekkingsreizigers; ze spraken tot mijn verbeelding. Hoewel ik in mijn jeugd niet veel reisde, kwam ik door het lezen van die verhalen in verre en exotische oorden. Karl May was in mijn jeugd mijn favoriete schrijver; de man die mijn helden Winnetou en Old Shatterhand als geloofwaardige karakters tot leven riep terwijl hij zelf niet de globetrotter was die je zou verwachten bij zo'n oeuvre. Wij West-Europeanen kunnen dankzij onze welvaart gaan en staan waar wij willen. Een toeristisch of zakelijk visum is al gauw te verkrijgen en geld speelt voor ons niet een onoverkomelijk probleem. Er is altijd wel een mouw aan te passen. Hoe anders ligt dat bij de Indiërs die ik tegenkwam bij mijn recente reis naar India. Verschil moet er natuurlijk zijn, dat houden we onszelf voor, maar af en toe voelt het niet goed.
Wetenswaardig was dat er volgens van Dale een relatie bestaat tussen de woorden reizen en rijzen in de betekenis van opstaan en opbreken. De beschrijving 'het gaan of trekken naar een verwijderde plaats of van de ene plaats naar de andere, of langs verschillende plaatsen terug naar het uitgangspunt' kreeg in het licht van het terugzenden van de vluchtelingen naar Turkije plotseling iets wrangs. Reizen klinkt me voor de mensen in die situatie te toeristisch in de oren en heeft ook iets teveel van een avontuurlijke en uit innerlijke noodzaak voortgekomen ontdekkingstocht. De omschrijving die ik vervolgens op het internet tegenkwam met de zoekfunctie Def: reizen leverde een belangrijke aanvulling op bij die ik in van Dale gevonden had. Bij http://www.woorden.org/woord/reis trof ik een voor mij wezenlijke verfijning aan: de reis was volgens deze site een 'vrijwillige verplaatsing naar ergens anders dan waar je bent'. Het woord "vrijwillig" maakt daarbij een wereld van verschil.
De vluchtelingen uit Syrië komen van ergens anders dan ze waren en worden vanaf gisteren door Europa op niet-vrijwillige basis teruggestuurd naar Turkije. Ze zijn volgens de laatste definitie dus duidelijk niet op reis en is daarbij het begrip 'terugreis' volgens mij dus ook niet van toepassing. Er is duidelijk geen sprake van vrijwilligheid en hoewel ze net als in de beschrijving van de Dikke van Dale wel degelijk 'terug naar het uitgangspunt' gaan, vind ik het werkwoord reizen hierbij niet zo kies. Het woord deportatie klinkt weliswaar niet zo vriendelijk, maar dekt de lading naar mijn inzien wel veel beter. Het is en blijft een onder dwang verplaatsen van personen door verdrijving of een andere dwangmaatregel. Bovendien is het begrip 'vluchteling' niet voor niets van toepassing; veruit de meeste personen die via Turkije in Griekenland aankomen, zijn gevlucht. Het zijn geen reislustige toeristen die hier tijdelijk onze cultuur komen bewonderen of zich willen laten inspireren door onze buiten de grenzen geroemde empathie. Ze zijn ook niet meer of minder gelukzoekers dan wij, die hier toevallig geboren zijn. Reizen heeft voor hen een andere (emotionele) betekenis dan het ooit voor ons zal krijgen.
De verschillen zijn in deze tijden van globalisering te groot geworden. Tot in de uithoeken van deze wereld kunnen we weet hebben van elkaars welvaart en levenswijze. Waar reizen voor de ene bevolkingsgroep een mogelijkheid is tot opdoen van ervaringen en verrijking van het bestaan, is het reizen voor andere bevolkingsgroepen de enige mogelijkheid om aan een ellendige situatie te ontsnappen. Daarom vind ik de toevoeging 'vrijwillig' tamelijk wezenlijk bij het omschrijven van het begrip reis. Ik merkte trouwens dat alleen al bij de zoektocht naar het woord reizen op een of andere manier veel gedachten in me naar boven kwamen; een ontdekkingsreis op zich. En zoals zo vaak bij mij het geval is de laatste tijd, roept elke vraag weer vele vragen op.
Comments