top of page
Foto van schrijverPaul van Gulick

Is muziek te doorgronden? (4)



In de voorgaande drie blogs heb ik in vogelvlucht een aantal overdenkingen geponeerd die met beleving en werkelijk begrijpen van kunst en muziek in het bijzonder te maken hebben. Daarbij is de leidende gedachte dat het voor ons moeilijk is om onze ervaringen onder woorden te brengen en dat wetenschappelijk "weten" nooit onze verwondering en ontroering kan vatten. Dat is het domein van de kunst in de breedste zin. Ik kan intellectueel misschien volgen hoe licht tot ons komt en door weerkaatsing mijn werkelijkheid zichtbaar laat zijn. Maar hoe breng ik de gevoelens onder woorden die ik had bij het ervaren van de zonsondergang op het strand van het meest zuidelijke puntje van India; op zulke momenten zou ik een gedicht willen schrijven. Gewone opeenvolging van woorden is dan ontoereikend.


In de laatste blog gaf ik aan te twijfelen of (diepgaande) studie nodig is om muziek zijn werk te laten doen. Muziek kan namelijk betekenis voor ons hebben op verschillende gebieden en op diverse niveaus. Het betekenis geven aan muziek is een menselijk gegeven dat ons eigen is en per definitie persoonlijk; we hoeven daar ook geen moeite voor te doen. Muziek kan ons ineens, zonder waarschuwing vooraf, raken en op zulke momenten is er volgens mij sprake van een optimale, maar allerindividueelste beleving van die muziek. De betekenis die deze muziek dan krijgt, is van vele persoonlijke omstandigheden afhankelijk: het moment, je leeftijd, de omgeving... Muziekbeleving is bij geen twee personen hetzelfde, ook al zitten ze op hetzelfde moment bij elkaar naar dezelfde muziek te luisteren. Dat is ook het frustrerende aan het lezen van een recensie. In het gunstigste geval deelt de recensent jouw algemene indruk van het moment. In de meeste gevallen echter, had hij beter een gedicht kunnen schrijven of er het zwijgen toe kunnen doen.


Soms ben je op zoek naar een herbeleven van die ene topervaring en probeer je tevergeefs datzelfde gevoel weer op te roepen. Ik herinner me dat ik eens het ballet Romeo en Julia van Sergei Prokofiev heb bijgewoond waarbij een heus symfonieorkest de balletmuziek speelde. Tijdens de uitvoering rolden de tranen over mijn wangen. Ik was onder de indruk van hetgeen ik zag en hoorde en de gedachte dat de man die dit alles bedacht had dood was, raakte me diep. De combinatie van muziek, dans, verhaallijn, decors, plaats en mijn persoonlijke gedachten veroorzaakten die emotie. Hoe vaak ik de muziek daarna nog beluisterde, nooit is hetzelfde overweldigende gevoel mij overkomen. Het gebeurt dus klaarblijkelijk zonder dat je er bewust invloed op kunt uitoefenen; je kunt je er ook niet op voorbereiden.


Ik krijg van verschillende kanten reacties als zou muziek een aparte plaats innemen binnen de kunsten. Zo zou muziek zonder tussenkomst van de ratio, rechtstreeks tot "het hart" spreken en daardoor wezenlijk anders zijn dan beeldende kunsten, dans of literatuur en poëzie. Ik denk dat daar kanttekeningen bij te plaatsen zijn.


Ten eerste omdat muziek als het ware noot voor noot tot ons komt en wij het zijn die, in ons hoofd, die klanken met elkaar in verband brengen. Mensen hebben een (muzikaal) geheugen dat melodieën kan maken van de afzonderlijk tot ons komende klanken, klankopeenvolgingen als zinvol laat ervaren en ons spanningsbogen laat beleven. Vooral de emotionele beleving ervan kunnen we moeilijk met woorden vangen. De splitsing tussen ratio en hart lijkt dan ook kunstmatig. Ik denk dat alle fysieke sensaties die wij gewaar kunnen worden bij muziek die ons "raakt", gestuurd worden vanuit de hersenen.


Daarnaast zijn indrukken die andere kunsten op ons maken even moeilijk in woorden te omschrijven. Jos Kunst (1936-1996; studeerde Franse Letterkunde en was tevens componist en musicoloog) hield in 1989 in Paradiso te Amsterdam, samen met Peter Schat en Jos van Immerseel een voordracht over De betekenis van muziek. Deze voordracht maakte indruk op mij omdat hij hier op onnavolgbare wijze het onderwerp analyseerde. Hij zei toen onder andere:


Laten we ook afzien van het idee dat muziek op de een of andere manier immateriëler, "geestelijker", en dus misschien wel "hoger" zou zijn dan de andere kunsten. Muziek blijft, als we er informeel over willen praten, nogal ongrijpbaar voor onze woorden. Maar zijn de andere kunsten, zoals literatuur, dan zoveel grijpbaarder? Veel mensen denken van wel, maar is dat niet zoiets als een optische illusie? Er komen wel gemakkelijk veel woorden, want we plukken ze uit het literaire werk, maar die woorden krijgen dan een eigen overtuigingskracht, los van de vraag of ze wel iets waars beweren over het werk. We raken te gemakkelijk overtuigd door onze eigen tweedehands-literaire retoriek. – In de praktijk blijkt het beschrijven van wat een rake metafoor doet dan ook precies even moeilijk als het beschrijven van een specifiek muzikale gebeurtenis. Ik zeg niet dat 't niet kan, maar er zal wel veel nogal specialistisch werk voor moeten worden verzet. (uit: Hollands Maandblad 31, uitgeverij L.J. Veen, Amsterdam)


Moeten we er dan maar beter niet over nadenken en muziek gewoon zijn werk laten doen? Dat komt een beetje onbevredigend over. Ik kan niet anders dan er nog eens op terug te komen in een blog.

5 weergaven0 opmerkingen

Recente blogposts

Alles weergeven

Comments


bottom of page