Regelmatig komen we tijdens repetities te spreken over de herhalingen die bij muziekdelen genoteerd staan. Moeten die nu worden uitgevoerd of niet? Is bijvoorbeeld de noodzaak om de herhalingen bij Symfonie 40 van Mozart uit te voeren nog wel aanwezig? Was er sprake van een overbodig modeverschijnsel in die tijd? Of hebben de herhalingen wel degelijk een functie bij deze muziek? Vooral bij de herhaling van het Menuet was de vraag bij de orkestleden het meest actueel. Alvorens de vraag te beantwoorden, zouden we ons moeten realiseren wat de gangbare concertpraktijk in die dagen was en hoe het publiek naar de uitvoeringen van muziek luisterde.
Er zijn een paar in het oog springende verschillen met de uitvoeringspraktijk van tegenwoordig. Waar wij vooral muziek uit vervlogen tijden uitvoeren en beluisteren, was de gangbare praktijk ten tijde van Mozart dat hedendaagse, meestal nieuwe, muziek werd uitgevoerd; al dan niet in opdracht gecomponeerd. Nu wordt vooral muziek uitgevoerd die het publiek al kent van opnamen of eerdere uitvoeringen. Ten tweede was destijds de muziek na het concert niet meer te beluisteren. Van concertregistraties en moderne geluidsdragers was geen sprake. Men ging naar het concert, kende de muziek dus niet en wist ook dat het niet waarschijnlijk was dat je die muziek in de rest van je leven zou horen.
De herhalingen hadden dus een functie. De luisteraar kreeg een kans om de muziek een tweede keer te beluisteren tijdens het concert. Daardoor kon de oplettende en geïnteresseerde concertbezoeker de muziek beter doorgronden en memoriseren. Doordat muziek altijd 'live' uitgevoerd moest worden en er thuis geen muziek klonk uit de radio, tv of Sonos, was de luisterhouding waarschijnlijk intenser dan tegenwoordig het geval is. (Zo denk ik overigens ook dat het klokkengelui - of het ontbreken daarvan in bepaalde delen van het kerkelijk jaar - ook een grotere impact zal hebben gehad dan wij nu kunnen indenken. Er waren minder omgevingsgeluiden en muziek was een schaarser goed dan nu).
Met de komst van geluidsdragers werden de herhalingen steeds meer weggelaten. Er was simpelweg geen ruimte voor de herhalingen en bovendien kan de luisteraar de muziek in vertrouwde omgeving zo vaak afspelen als hij maar wil. Bijgevolg houden wij niet meer van herhalingen. We zijn gewend geraakt aan de uitvoeringen zonder herhaling (in tegenstelling tot de eindeloze herhalingen op tv en in de beeldcultuur) en willen horen wat we kennen van opnamen door grote vertolkers. Die opnamen zijn de meetlat geworden waarlangs alle andere uitvoeringen worden beoordeeld.
Ik zou willen pleiten voor meer ruimte voor de muziek. Laat de vondsten van de componist nog maar eens voorbij komen. Niet omdat het goedkoper is (het motief bij tv-producenten) maar opdat wij dezelfde muziek nog eens in ons kunnen opnemen; muziek is meestal de moeite van wat extra aandacht waard. Als je naar onze uitvoeringen van de symfonieën van Mozart komt luisteren, krijg je de herhalingen van ons er voor hetzelfde geld bij.
Comments