Het is opvallend hoeveel mensen het moeilijk vinden om de gesloten modus van het alledaagse en het bekende te doorbreken. Heel vaak blijven we ons beproefde handelingen en denkprocessen herhalen en bekijken we onze bezigheden, gewoontes en tradities op routinematige wijze. Menig discussie over Zwarte Pieten, Islam, allochtonen, vluchtelingen of de zorg is daarvan een treffend voorbeeld. Onze hersenen creëren patronen van alle informatie die via onze zintuigen binnenkomt. Geen wonder dat ons denken en handelen vervolgens zo graag die patronen volgen. Het plezierige aan routine is dat dit varen op onze automatische piloot voorspelbaar is, niet veel denkkracht en dus ook niet veel energie kost. Die energie kun je dan weer anders inzetten. Maar vaste patronen beperken ook onze mogelijkheden. Creatief denken kan ons helpen om onze mogelijkheden te verruimen en om zo meer plezier in ons bestaan te genereren.
Het creatieve proces verloopt niet altijd even soepeltjes; ideeën komen niet altijd vanzelf opborrelen. Zo is het creatieve denkproces meestal resultante van hard werken, experimenteren, fouten maken, reflecteren en het laten rusten en weer oppakken. Het is een, op de juiste momenten, schakelen tussen de gesloten modus van de routine en de open modus van het creatieve. De grootste blokkade voor creativiteit is meestal de angst voor verandering en het onbekende.
Bij creativiteit draait het juist om het doorbreken van patronen en gewoontes. Omdat onze hersenen hun kracht halen uit deze patronen, is creatief denken vaak zo lastig. Iedereen kan echter creatief denken; dat is niet alleen voorbehouden aan kunstenaars. Bij creatief denken nodig je jezelf uit om vooral buiten de geëigende paden te treden en de weg waarop je de wereld beziet te veranderen. Combineer alles wat je weet met alles wat je weet; is daarbij een goed devies.
Kunstenaars als Marcel Duchamp doen dit door te spelen met context, functie, positie en structuur. Een urinoir hangt (=positie) normaal gesproken in een mannentoilet (=context), mannen kunnen er relatief gemakkelijk urineren (=functie) en het is gemaakt van porselein (= structuur). Duchamps legt (andere positie) het urinoir in een museum (andere context) waarbij het om de vorm gaat (niet meer de oorspronkelijke functie) en laat het materiaal porselein (structuur) onaangetast. Losgekoppeld van functie en en in een andere context zie je het urinoir ineens anders. Zo kan creativiteit dus in de kunst werken.
In sprookjes worden de vier bovengenoemde elementen ook veranderd, waardoor we ook ineens anders tegen de werkelijkheid aankijken. Een kikker is voor veel mensen een groen dier, zit op een lelieblad in een vijver en vangt vliegen. Creativiteit gaat over "vrij" denken: een kikker kan alles zijn! Óók een betoverde prins die door een kus van het mooie meisje transformeert in een ideale huwelijkspartner. Wie zegt dat een kikker altijd groen moet zijn en vliegen vangt?! Hiermee doorbreken we de begrenzingen van onze hersenen en van wat wij als werkelijkheid beschouwen. Alle mogelijkheden zijn hierbij ook meteen mogelijke realiteiten geworden.
Creatief denken is pure vrijheid van denken. Creativiteit is als het synoniem van Vrijheid te bestempelen; daarom zijn totalitaire regimes zo bang voor kunstenaars. Creativiteit is vrijheid in denken en dat kun je niet beteugelen. Om met Albert Einstein te spreken: "Logica brengt je van A naar B, fantasie brengt je overal."
Commentaires